لایه‌های بلاکچین
دنیای Web3 و بلاکچین روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود و مفاهیم تازه‌ای به گوشمان می‌خورد. یکی از این مفاهیم، لایه‌های بلاکچین است. وقتی می‌گوییم «بلاکچین لایه ۱، لایه ۲ یا لایه ۳»، درواقع درباره‌ی یک مدل معماری صحبت می‌کنیم که نشان می‌دهد هر بخش از این اکوسیستم چه نقشی دارد. برای اینکه بهتر متوجه شویم، بیایید به زبان ساده لایه‌های مختلف بلاکچین را بررسی کنیم.
لایه ۱ بلاکچین: ستون اصلی اکوسیستم
بلاکچین لایه ۱ همان هسته‌ی اصلی و زیرساخت پایه است. این لایه مسئول ثبت تراکنش‌ها، ساخت بلاک‌ها، تأمین امنیت شبکه و ایجاد قوانین اجماع است. هر بلاکچینی که به‌عنوان شبکه‌ی اصلی عمل می‌کند، یک لایه ۱ به حساب می‌آید.
نمونه‌های معروف لایه ۱ عبارت‌اند از:
- بیت‌کوین (Bitcoin)
- اتریوم (Ethereum)
- سولانا (Solana)
وظایف لایه اول بلاکچین:
- ثبت و تأیید تراکنش‌ها
- ایجاد بلاک‌های جدید
- تضمین امنیت شبکه از طریق مکانیزم اجماع (مثل Proof of Work یا Proof of Stake)
- فراهم‌کردن بستری برای ساخت اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز
📌 برای درک بهتر: اگر بلاکچین را به یک شهر تشبیه کنیم، لایه ۱ زیرساخت شهر است؛ جاده‌ها، برق، قوانین و پلیس همه در این سطح قرار دارند.
لایه ۲ بلاکچین (Layer 2): راه‌حل مقیاس‌پذیری
با گسترش استفاده از بلاکچین‌ها، مشکلاتی مثل کندی تراکنش‌ها و کارمزد بالا به وجود آمد. اینجاست که لایه ۲ وارد عمل می‌شود. لایه ۲ شبکه یا پروتکلی است که روی لایه ۱ ساخته می‌شود و هدفش افزایش سرعت، کاهش هزینه‌ها و بهبود تجربه‌ی کاربران است.
نمونه‌های معروف لایه ۲ عبارت‌اند از:
- پالیگان (Polygon) روی اتریوم
- آربیتروم (Arbitrum)
- آپتیمیزم (Optimism)
- لایتنینگ نتورک (Lightning Network) برای بیت‌کوین
وظایف لایه 2 بلاکچین:
- انجام تراکنش‌ها خارج از بلاکچین اصلی
- ثبت نتیجه‌ی نهایی روی لایه ۱ برای امنیت بیشتر
- افزایش سرعت تراکنش‌ها
- کاهش هزینه‌ی گس (Gas Fee)
📌 اگر لایه ۱ خیابان اصلی شهر باشد، لایه ۲ شبیه بزرگراه یا مترو است که بار ترافیک را کم می‌کند اما همچنان به همان شهر متصل است.
لایه ۳ بلاکچین (Layer 3): دنیای اپلیکیشن‌ها
کاربران عادی معمولاً بیشترین تعامل را با لایه سوم دارند. این لایه همان اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (dApps)، بازی‌های بلاکچینی، پلتفرم‌های دیفای، کیف‌پول‌ها و بازارهای NFT است.
نمونه‌های معروف لایه ۳ عبارت‌اند از:
- Uniswap (صرافی غیرمتمرکز)
- Aave (پروتکل وام‌دهی)
- OpenSea (بازار NFT)
- Lens Protocol (شبکه اجتماعی غیرمتمرکز)
وظایف لایه 3:
- تعامل مستقیم با کاربر
- استفاده از خدمات لایه ۱ و ۲ برای ارائه‌ی تجربه‌ی بهتر
- ساده‌سازی کار با بلاکچین برای عموم کاربران
📌 اگر بلاکچین را یک گوشی هوشمند در نظر بگیریم، لایه 3 اپلیکیشن‌های روی گوشی است که کاربران به‌طور مستقیم با آن‌ها کار می‌کنند.
چرا شناخت لایه‌های بلاکچین مهم است؟
درک این لایه‌ها کمک می‌کند تا بفهمیم هر پروژه در Web3 دقیقاً چه نقشی دارد. برای مثال:
- وقتی از بیت‌کوین یا اتریوم صحبت می‌کنیم، درباره‌ی لایه 1 حرف می‌زنیم.
- وقتی پروژه‌هایی مثل آربیتروم یا پالیگان معرفی می‌شوند، آن‌ها لایه 2 هستند که مشکلات مقیاس‌پذیری را حل می‌کنند.
- وقتی اسم یونی‌سواپ یا اوپن‌سی را می‌شنویم، آن‌ها در دسته‌ی لایه 3 قرار می‌گیرند چون مستقیماً با کاربر تعامل دارند.
جمع‌بندی
معماری بلاکچین از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
- لایه 1: شبکه‌ی اصلی و زیرساخت پایه
- لایه 2: راه‌حل‌های مقیاس‌پذیری برای سرعت و هزینه
- لایه 3: اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های کاربرمحور
شناخت این لایه‌ها به ما کمک می‌کند تا تصویر دقیق‌تری از Web3 داشته باشیم و هنگام انتخاب پروژه‌ها یا سرمایه‌گذاری در این حوزه، دید روشن‌تری پیدا کنیم.
به زبان ساده، اگر Web3 را یک شهر دیجیتال در نظر بگیریم:
- لایه ۱ = زیرساخت شهر
- لایه ۲ = بزرگراه‌ها و سیستم حمل‌ونقل
- لایه ۳ = خدمات و فروشگاه‌هایی که شهروندان استفاده می‌کنند
این سه لایه در کنار هم، آینده‌ی اینترنت غیرمتمرکز را می‌سازند.
