فانون مالیات ارزدیجیتال چگونه است؟
با گسترش معاملات و افزایش حجم سرمایه‌گذاری، دولت به دنبال ایجاد چارچوبی مشخص برای اخذ مالیات ارزدیجیتال از این بازار است. قانون مالیات که اخیراً ابلاغ شده، نقطه عطفی در مسیر شفاف‌سازی این حوزه محسوب می‌شود. این مقاله دارای بخش‌های متنوع شامل مفهوم، تاریخچه، چارچوب قانونی فعلی، چالشها، معافیت‌ها و چشم‌انداز آینده است.
وضعیت حقوقی ارزهای دیجیتال در ایران
تا سال ۱۳۹۸، رمزارزها نه قانونی بودند، نه جرم محسوب می‌شدند—یعنی معامله آن‌ها بدون مجاز یا غیرمجاز بودن رسمی، در حال انجام بود.
استخراج مجاز است اما نیاز به مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت دارد و در صورت عدم رعایت، مجازاتی ازجمله قطع برق یا ضبط تجهیزات ممکن است اعمال شود.
- تا قبل از ۱۳۹۸: رمزارزها وضعیت خاکستری داشتند؛ قانونی نبودند اما جرم هم محسوب نمی‌شدند.
- استخراج: با دریافت مجوز از وزارت صمت، فعالیتی قانونی است. صادرات رمزارزها با بازگشت ارز به کشور، مشمول مالیات صفر می‌شود.
- معاملات: پیش از قانون جدید، بر اساس قوانین عمومی مالیات بر درآمد و درآمد اتفاقی محاسبه می‌شدند.
قانون مالیات ارزدیجیتال بر سوداگری و سفته‌بازی
این قانون در سال ۱۴۰۴ ابلاغ شد و معاملات رمزارزها نیز ذیل آن قرار گرفتند. نکات کلیدی این قانون:
دامنه شمول
- شامل املاک، خودرو، طلا و رمزارزها می‌شود.
- استثنا: رمزریال جمهوری اسلامی ایران از شمول این قانون خارج است.
نرخ مالیات بر اساس مدت نگهداری
- نگهداری کمتر از یک سال → مالیات ۲۰ تا ۴۰٪.
- نگهداری بین یک تا دو سال → حدود ۱۰ تا ۱۵٪.
- بیش از دو سال → احتمال معافیت یا نرخ بسیار پایین.
زمان‌بندی اجرا
- رمزارزها در اولویت دوم اجرا قرار دارند.
- سازمان امور مالیاتی حدود ۲۰ ماه فرصت دارد تا زیرساخت‌ها و آیین‌نامه‌های مربوط را آماده کند.
محاسبه سود و نحوه اجرا
- محاسبه سود: تفاوت ریالی بین خرید و فروش رمزارز، مبنای مالیات ارزدیجیتال است.
- ابهام: هنوز فرمول مشخصی برای محاسبه سود در معاملات رمزارزها ارائه نشده است و این موضوع یکی از چالش‌های اصلی است.
- صرافی‌ها و واسطه‌ها: موظف به گزارش معاملات به «سامانه مودیان» هستند.
- گواهی مالیاتی: پیش از انتقال رسمی دارایی، اخذ گواهی مالیاتی الزامی است.
- رهگیری تراکنش‌ها: با راه‌اندازی سامانه ملی، امکان نظارت دقیق بر نقل‌وانتقال‌ها فراهم می‌شود.
معافیت‌ها
- اولین واحد مسکونی هر خانواده.
- یک خودرو برای هر خانواده.
- املاک و دارایی‌های صنعتی و کشاورزی.
- صادرات رمزارز در صورت بازگشت ارز به کشور.
چالشها و نقدها
- نبود زیرساخت فنی کامل برای رهگیری تراکنش‌های رمزارزی.
- ابهام در محاسبه سود به‌ویژه در معاملات مکرر و بین‌المللی.
- نگرانی از نقض حریم خصوصی فعالان بازار.
- پیچیدگی‌های اجرایی برای صرافی‌های داخلی و کاربران شخصی.
چشم‌انداز آینده
اجرای موفق این قانون مستلزم:
- ایجاد سامانه‌های شفاف و کارآمد برای رهگیری تراکنش‌ها.
- آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی به فعالان بازار.
- ارائه دستورالعمل‌های دقیق محاسبه سود و زیان.
- تعامل نزدیک با صرافی‌ها و نهادهای مالی.
با تکمیل این روند، می‌توان انتظار داشت که مالیات رمزارزها به شکلی نظام‌مند و منصفانه اعمال شود و علاوه بر تأمین درآمد دولت، به رسمیت یافتن بیشتر رمزارزها در نظام مالی ایران منجر گردد. حال که ارزهای دیجیتال (رمزارزها) به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به یکی از ابزارهای مالی محبوب در ایران هستند. با گسترش معاملات و استخراج رمزارز، دولت به‌دنبال تعیین قواعد مالیاتی شفاف برای این حوزه است.
چارچوب قانونی مالیاتی فعلی
فعالیت صرافی‌ها و استخراج‌کنندگان
- صرافی‌های ایرانی باید مالیات (TAX) خود را به‌عنوان کسب‌وکار، به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند؛ اما این مالیات در کارمزد معاملات کاربران لحاظ نمی‌شود.
- استخراج رمزارز، با مجوز، به‌عنوان فعالیت تولیدی شناخته می‌شود. در صورت صادرات ارز، با بازگشت ارز به کشور، معافیت مالیاتی با نرخ صفر در نظر گرفته شده است.
معاملات رمزارز (خرید و فروش)
- تا پیش از قانون جدید، معاملات رمزارز مشمول قوانین مالیات بر درآمد و مالیات عملکرد (مواد ۹۳، ۹۴) و مالیات درآمد اتفاقی (مواد ۱۱۹ و ۱۳۱) بود.
- طبق ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد تا حدود مشخص (مثلاً تا ۲۸۸ میلیون ریال) معاف از پرداخت مالیات است؛ درآمد بالاتر پلکانی با نرخ‌های مختلف مشمول تکس می‌شود.
قانون جدید: قانون مالیات ارزدیجیتال بر سوداگری و سفته‌بازی
- روز ۲۶ مرداد ۱۴۰۴، قانون مالیات بر «سود معاملات غیرمولد» (سوداگری) که شامل مسکن، خودرو، طلا و رمزارز نیز می‌شود، ابلاغ گردید. این قانون ۶ ماه پس از ابلاغ اجرایی می‌شود.
- رمزارزها در این قانون به‌عنوان «اموال منقول» شناخته شده‌اند و مالیات آن‌ها بر اساس سود حاصل از معامله به‌صورت پلکانی محاسبه می‌شود.
۴.۱ نرخ‌های مالیاتی براساس مدت نگهداری
- کمتر از یک سال: مالیات ۲۰ تا ۴۰٪
- بین یک تا دو سال: مالیات حدود ۱۰ تا ۱۵٪
- بیش از دو سال: ممکن است معاف یا نرخ بسیار کمتر اعمال شود.
۴.۲ نحوه محاسبه سود و مرجع اجرا
- سود در واقع تفاوت ریالی قیمت فروش و خرید رمزارز است؛ این محاسبه بر مبنای اطلاعات صورت‌حساب الکترونیکی صورت می‌گیرد.
- نهادهای واسط مانند صرافی‌ها ملزم به گزارش معاملات به سامانه مودیان هستند. اگر گزارش‌گری انجام نشود، قانون ضمانت اجرا دارد.
- اگر معامله با زیان همراه باشد، زیان قابلیت استهلاک دارد؛ مالیات پرداختی قابل برگشت نیست، اما زیان از سود‌های آینده قابل کسر است.
۴.۳ چالشها و نقدها
- نبود سامانه جامع و زیرساخت‌های لازم برای رهگیری دقیق تراکنش‌ها یک چالش جدی است.
- نگرانی از نقض حریم خصوصی فعالان بازار نیز وجود دارد؛ قانون به‌طور دقیق این موضوع را پوشش نداده است.
۵. جدول خلاصه: وضعیت مالیاتی رمزارزها
| موضوع | وضعیت فعلی |
|---|---|
| استخراج رمزارز | قانونی با مجوز؛ معافیت مالیاتی صادراتی (۰٪) |
| معاملات رمزارز | مشمول مالیات عملکرد/درآمد اتفاقی؛ معافیت تا سقف مشخص |
| قانون جدید سوداگری | مالیات رمزارزها بر سود معاملات، پلکانی بر اساس مدت نگهداری |
| نرخ‌ها | < ۱ سال: ۲۰–۴۰٪ ؛ ۱–۲ سال: ~۱۰–۱۵٪ ؛ >۲ سال: احتمالاً معاف یا نرخ پایین |
| محاسبه سود | تفاوت ریالی خرید و فروش بر اساس صورت‌حساب |
| اجرا | گزارش توسط صرافی؛ زیان قابل استهلاک |
| چالشها | نبود زیرساخت، حفظ حریم خصوصی، اطلاع‌رسانی محدود |
۶. چشم‌انداز آینده مالیات ارزدیجیتال
اجرای موفق قانون نیازمند توسعه سامانه‌های رهگیری تراکنش و اطلاع‌رسانی عمومی است. همچنین باید شیوه‌های محاسبه دقیق سود-زیان و حمایت از حقوق کاربران نهایی لحاظ شود. در این فرآیند، بهره‌گیری از نظرات فنی و تخصصی فعالان بازار ضرورت پزشکی دارد.
⚡راهکارهای اساسی تعیین قوانین صحیح مالیات ارزدیجیتال
۱. اولویت‌بندی اجرای قانون و فرصت آماده‌سازی زیرساخت‌ها
اگرچه قانون مالیات بر عایدی سرمایه ابلاغ شده است، رمزارزها در فازهای دوم یا بعدی اجرا قرار دارند. سازمان امور مالیاتی حدود ۲۰ ماه زمان برای آماده‌سازی زیرساخت‌ها دارد و اجرای قانون به‌صورت مرحله‌ای خواهد بود. بنابراین هنوز نباید توقع شروع اجرای مالیات رمزارزها از همین امروز را داشت.
۲. ابهام در نحوه محاسبه سود یا عایدی سرمایه
مهم‌ترین نقطه‌ی تاریک قانون، عدم مشخص شدن دقیق چگونگی محاسبه «سود» در معاملات رمزارزهاست. برخلاف بازارهای سنتی، در این حوزه فرمول مشخصی برای نحوه محاسبه وجود ندارد و پیچیدگی‌های ویژه‌ی بازار رمزارزها، چالشی جدی برای قانون‌گذار به‌وجود آورده است.
۳. تعریف «رمزارز» و «رمزپول» در قانون
قانون ۲۸ ماده‌ای مالیات بر سوداگری، اصطلاحات «رمزپول» و «رمزدارایی» را به‌صورت خاص تعریف کرده است. مطابق بند ۲۴ و ۲۵ این قانون، رمزارز جزو «رمزپول‌ها» یا «رمزدارایی‌ها» محسوب می‌شود—به جز «رمزریال جمهوری اسلامی ایران» که مستثنا شده است. این تعریف قانونی می‌تواند در آینده در تعیین شمول مالیاتی اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
۴. معافیت‌های خاص در قانون
قانون پیش‌بینی کرده که برخی دارایی‌ها مانند اولین واحد مسکونی و یک خودرو برای هر خانواده، همچنین املاک صنعتی یا کشاورزی، از مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند. این معافیت‌ها به‌طور غیرمستقیم می‌توانند به سیاست وضوح‌دهی و تببین قانون کمک کنند.
۵. الزام گواهی مالیاتی و سامانه رهگیری ملی
برای شفافیت در ثبت معاملات، طبق قانون جدید، پیش از انتقال رسمی دارایی لازم است گواهی مالیاتی دریافت شود. همچنین سامانه‌ی ملی رهگیری معاملات در قوانین پیش‌بینی شده تا تمامی تراکنش‌ها قابل رصد باشند
در کنار چارچوب کلی ارائه‌شده درباره مالیات رمزارزها، موارد زیر به‌عنوان تکمیل‌کننده و ضرورت قانونی برجسته هستند:
| موضوع | شرح افزوده‌شده |
|---|---|
| اولویت اجرا | رمزارزها در اولویت دوم هستند؛ سازمان مالیاتی تا ۲۰ ماه فرصت دارد تا آیین‌نامه و زیرساخت فراهم کند. |
| ابهامات محاسبه سود | هنوز فرمول مشخصی برای محاسبه سود در معاملات رمزارزها تعیین نشده است. |
| تعاریف قانونی جدید | رمزارزها تحت عنوان رمزپول یا رمزدارایی تعریف شده‌اند—به استثنای رمزریال کشور. |
| معافیت‌های خاص | اولین واحد مسکونی، یک خودرو برای هر خانوار و املاک تولیدی از مالیات معاف‌اند. |
| گواهی مالیاتی و رهگیری | معامله بدون گواهی مالیاتی ممنوع و سامانه ملی رصد تراکنش‌ها در دستور قرار دارد. |
